Η άνοδος του νέου ανορθολογισμού και η κριτική του Καστοριάδη

Αναδημοσίευση από τη socialactivism.gr

Ένα από τα σύγχρονα «παράδοξα» σε παγκόσμια κλίμακα είναι η άνοδος του νέου ανορθολογισμού. Τα αίτια εμφάνισής του, οι διαστάσεις, οι μορφές του, οι κίνδυνοι που συνεπάγεται, αλλά και το αντίδοτό του, δηλαδή ο δημοκρατικός ορθολογισμός είναι τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται στο βιβλίο «Θρησκεία, Αυτονομία, Δημοκρατία. Η άνοδος του νέου ανορθολογισμού» ο καταξιωμένος οικονομολόγος και συγγραφέας Τάκης Φωτόπουλος.

Το φαινόμενο του νέου ανορθολογισμού ανάγεται –κατά τον συγγραφέα – σ’ ένα πλέγμα αλληλοεπιδρώντων παραγόντων, όπως η διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς, η οικολογική κρίση, η ομογενοποίηση της κουλτούρας, η κρίση του επιστημονικού ορθολογισμού και η κατάρρευση του σοσιαλιστικού προτάγματος.

Διαχωρίζεται έτσι σαφώς από τον «παλαιό» ανορθολογισμό, που άνθισε στην Ευρώπη τον 19^ο αι. ως αντίδραση στην αποθέωση του ορθολογισμού κατά την περίοδο του Διαφωτισμού. Εκείνος απλά στόχευε στην διεύρυνση και τον εμπλουτισμό της ανθρώπινης κατανόησης της ζωής πέρα από τα πεπερασμένα όρια του Λόγου.

Αναλύοντας ξεχωριστά κάθε παράγοντα που οδήγησε στην εμφάνιση του νέου ανορθολογισμού, θα πρέπει να επισημανθεί η καταλυτική σημασία της διεθνοποίησης της οικονομίας, που οδήγησε στην επικράτηση της νεοφιλελεύθερης συναίνεσης.

Αυτή σε οικονομικό επίπεδο συνέβαλε στην αύξηση της ανεργίας, της ανισότητας και της φτώχειας, σε κοινωνικό επίπεδο στην αβεβαιότητα και τον φόβο, σε πολιτιστικό επίπεδο στην αλλοτρίωση και την ισοπέδωση και σε ιδεολογικό επίπεδο στην κυριαρχία του μεταμοντερνισμού και της σχετικοκρατίας.

Όλα τα προηγούμενα σε συνδυασμό με την κρίση της επιστήμης λόγω κυρίως των επιζήμιων πτυχών της τεχνολογίας, όπως η διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, καλλιέργησαν το έδαφος για την ευδοκίμηση του νέου ανορθολογισμού.

Στον ανεπτυγμένο Βορρά πήρε είτε τη μορφή αναζωπύρωσης των επισήμων θρησκειών είτε κυρίως της εμφάνισης πνευματιστικών κινήσεων και σπιρτουαλιστικών ρευμάτων, όπως το “New Age”, που δεν είναι παρά η ιδεολογική «ομπρέλα» του σύγχρονου καταναλωτικού τρόπου ζωής, ο οποίος είναι θεμελιωμένος στον ατομικισμό και τον ηδονισμό.

Στον Νότο από την άλλη ο νέος ανορθολογισμός ενσαρκώθηκε μέσω θρησκευτικών φονταμενταλισμών με κοινωνικό, όπως το Ισλάμ, ή εθνικιστικό περιεχόμενο, όπως στα ορθόδοξα κράτη, από τα οποία δεν εξαιρείται βεβαίως η χώρα μας.

Συγκεκριμένα για τη χώρα μας ο Φωτόπουλος δε διστάζει να χρησιμοποιήσει τον όρο «εκρατσισμός» και «ζουγκλοποίηση», αφού όσο κι αν αποκρύπτονται, δεν είναι λίγα τα κρούσματα ρατσιστικής βίας, ιδεολογίες περί ανωτερότητας της φυλής και της κουλτούρας μας βρίσκουν ολοένα και μεγαλύτερη απήχηση, ενώ το ξένο στοιχείο λειτουργεί ως αποδιοπομπαίος τράγος για όλα τα «στραβά και ανάποδα» της κοινωνίας μας.

Ως προς την πολιτιστική μας ταυτότητα τονίζει την ανάγκη απαγκίστρωσης από την δυτική Σκύλλα της Νέας Τάξης και την ελληνορθόδοξη Χάρυβδη της θρησκευτικής ετερονομίας και του βυζαντινού σκοταδισμού.

Ο νέος ανορθολογισμός αντίκειται σαφώς στην έννοια της αυτονομίας, για την οποία ο Φωτόπουλος συμμερίζεται τη συλλογιστική του Κορνήλιου Καστοριάδη. Αυτό είναι αυτονόητο, από την στιγμή που η αυτονομία συνεπάγεται θέσμιση των νόμων του ατόμου ή της κοινωνίας από τον ίδιο ή την ίδια και αναγνώριση ότι οι νόμοι δεν προέρχονται από κάποια εξωγενή πηγή. Αντίθετα εξ ορισμού ο ανορθολογισμός δέχεται ως δεδομένες ορισμένες «αλήθειες» έχει δηλαδή δόγματα.

Το ίδιο ισχύει και για κάθε μορφή «αντικειμενικού» ορθολογισμού, που ναι μεν αντλεί τις «αναμφισβήτητες» αλήθειες του με ορθολογικές μεθόδους, αλλά δεν παύει να στηρίζεται σε δόγματα και να εντάσσεται στα πλαίσια της ετερονομίας.

Η αυτονομία αντίθετα είναι θεμελιωμένη στην αμφισβήτηση - κοινή ρίζα της φιλοσοφίας και της δημοκρατίας - και την απρόσκοπτη δημιουργία, την αυτοεκδιπλούμενη δράση του ανθρώπου και της κοινωνίας.

Γι’ αυτό και η μοναδική διέξοδος από το σημερινό αδιέξοδο είναι η πορεία προς τον ορθολογισμό που στηρίζεται στην δημοκρατία ως δομή και διαδικασία κοινωνικής αυτοθέσμισης, δηλαδή προς τον δημοκρατικό ορθολογισμό. Αυτός συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη της ισοκατανομής της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής εξουσίας/δύναμης, που είναι η μοναδική εγγύηση για την επιβίωση και την ευημερία του πλανήτη.

Στα πλαίσια αυτής της δημοκρατικής κοινωνίας ο κώδικας της ηθικής θα βασίζεται στην αρχή της αυτονομίας, απ’ όπου απορρέει η ισότητα, ο αλληλοσεβασμός και η αρχή της προστασίας της ποιότητας ζωής και στην αρχή της κοινότητας, απ’ όπου αντλούνται η αλληλεγγύη, η αλληλοβοήθεια, ο συλλογικός διαμοιρασμός.

Οπωσδήποτε όμως δεν θα είναι δυνατόν να περιβληθεί με κανένα αλάθητο, ούτε η ισχύς του να θεωρηθεί αιώνια, μιας και εγγενές χαρακτηριστικό της δημοκρατικής κοινωνίας είναι η εξέλιξη και η δυναμικότητα.